Coolspots
Deze pagina opslaan als PDF?
Overdag kan op hete dagen de gevoelstemperatuur in de stad onaangenaam hoog worden. Dat komt vooral voor op plaatsen waar geen schaduw van bomen is of doordat bepaalde materialen veel warmte uitstralen na opwarming, zoals asfalt, baksteen en beton. De reflectie van zonnestraling door ramen en glazen gevels of zeer lichtgekleurde oppervlakken zorgt in smalle straten voor extra opwarming van materialen en ook mensen. Verschillen in de gevoelstemperatuur tussen verschillende plekken in de stad kunnen hierdoor oplopen tot 22°C Klok et al., 2019. Het aanleggen van koele schaduwplekken op veel plekken in de stad is nodig om de stad in hitteperiodes leefbaar te houden. Dit kan met bomen, schaduwdoeken, arcades etc.
Schaduw creëren is de meest effectieve manier om de gevoelstemperatuur omlaag te brengen. Zo kan op een warme zomermiddag de maximale inkomende (kortgolvige) zonnestraling 1000 W/m2 bereiken. In de schaduw is deze straling al snel 10 keer kleiner. Dit betekent dat er in de schaduw veel minder energie is die ons lichaam opwarmt.
Koelen door schaduw
Er zijn verschillende manieren waarop steden in schaduw kunnen voorzien. Gebouwen zorgen voor veel schaduw, maar bomen zijn veruit de beste oplossing, omdat ze niet alleen voor schaduw zorgen, maar ook door verdamping bijdragen aan verkoeling. Dat neemt niet weg dat, als er geen bomen zijn, schaduw van een pergola, parasol of arcade eveneens een goede optie is als de straat weinig ruimte biedt voor vegetatie zoals in smalle winkelstaatjes. Een voordeel van sommige schaduwvoorzieningen is dat ze ’s avonds kunnen worden verwijderd, waardoor de in de bodem en gebouwen opgeslagen warmte kan ontsnappen en de stad sneller afkoelt.
Koele buitenruimtes kunnen worden gecreëerd door slim bomen te plaatsen, maar ook met bankjes aan de noordkant van gebouwen of op andere locaties in de schaduw van de bebouwing. De verkoeling van bomen is het efficiëntst als ze schaduw werpen op zowel het trottoir als de gevel. Gevels in de schaduw stralen minder warmte uit en voelen daardoor koeler aan.
Het verkoelende effect van bomen is ook zichtbaar op de momenten dat er geen schaduw is. Deze verkoeling vlak bij de boom loopt toch nog op tot 2 °C PET overdag voornamelijk als gevolg van de lagere oppervlaktetemperatuur en het feit dat oppervlakken die eerder wel in de schaduw lagen minder warmte uitstralen.
Koele plekken in de stad zijn van groot belang tijdens hitte. Deze houden de stad leefbaar, zodat mensen buiten kunnen verblijven in plaats van naar binnen te vluchten. Een dergelijke koele plek heeft een andere functie dan de bomenrij in de straat. Koele plekken kunnen op strategische locaties veel mensen dienen. Waar veel mensen worden verwacht, moet daar in het ontwerp rekening mee worden gehouden.
Afstand tot een koele plek
De afstand die men in de hitte kan overbruggen is tijdgebonden. Voor ouderen – de meest kwetsbare groep – is de tijd van actieve beweging (looptijd) bepalend. Ouderen lopen met een gemiddelde snelheid van 3,5 km/h. In 5 minuten legt een ouder persoon 292 meter af tegen 350 meter voor een gemiddeld persoon. Een richtlijn van een maximum van 300 meter loopafstand tot koelte is dus geschikt voor ouderen Nuijten, 2008.
Eisen aan koele plekken
Een koele plek wordt gedefinieerd als een plek van minimaal 200 m2 waar de gevoelstemperatuur koeler dan of gelijk aan 35°C PET is (daarboven spreekt men over sterke hittestress), en die als een aantrekkelijke verblijfsplaats is ingericht. Een koele plek ontstaat door schaduw van bomen, gebouwen of doeken. De metingen op koele plekken geven geen aanleiding om een andere omvang te kiezen.
Bezoekers van koele plekken geven aan dat de groene inrichting en de sfeer de locatie aantrekkelijk maakt. Groen en bankjes maken de koele plek aantrekkelijk.
In bomenonderzoek geeft 81% van alle respondenten aan koele plekken belangrijk te vinden om de hete dagen door te komen. Voor 52% van deze groep is het zelfs zeer belangrijk.
De minimale afmeting van een koele plek is 200 m2 vanwege de bruikbaarheid, de ecologische kwaliteit en de mogelijkheid om er een aantrekkelijke verblijfsplek van te maken.
Bruikbare eisen aan een koele plek op basis van metingen en enquêtes:
- Een koele plek moet een aantrekkelijke verblijfsplaats zijn met zitgelegenheid in de schaduw en aantrekkelijk groen en er moet een gevoel van rust, gezelligheid en veiligheid van uitgaan.
- Al het oppervlak dat onder de gevoelstemperatuur van 35°C PET blijft tijdens een gemiddelde warme zomerdag is potentieel onderdeel van een koele plek. Een afmeting van 200 m2 is groot genoeg voor verkoeling, maar voor een aangename verblijfsplek is meestal een groter oppervlak nodig.
- Zwemplekken en (te betreden) fonteinen op een koele plek zorgen voor extra verkoeling en worden zeer gewaardeerd.
Bron: Kluck et al, 2020
Voor meer informatie zie de introductie op het thema Hitte op groenblauwenetwerken.nl.
Literatuur
- Klok, L., Rood, N., Kluck, J. & Kleerekoper, L., Assessment of thermally comfortable urban spaces in Amsterdam during hot summer days. International Journal of Biometeorology, 63(2), 129-141, 2019
- Kluck, J., Klok, L., Solcerová, A., Kleerekoper, L., Wilschut, L., Jacobs, C., & Loeve, R. De hittebestendige stad, Een koele kijk op de inrichting van de buitenruimte, Hogeschool van Amsterdam, 2020
- Nuijten, D., Dwingend vergroenen: Onderzoek naar de toepassing van het richtgetal van 75 m2 groen per woning uit de Nota Ruimte en de relatie met de kwaliteit van het groen in de stad. Afstudeerscriptie Sociaal-Ruimtelijke Analyse, SAL-80436, Wageningen Universiteit, 2008
