Waarom?

De Zuiderdokken vormen met een oppervlakte van 9 hectare het grootste plein van de stad Antwerpen. Vandaag de dag is dit plein eigenlijk vooral een bovengrondse parkeerplaats.

Door de bouw van twee ondergrondse parkeerkelders in de loop van 2018 en 2019 komt de plein vrij voor een andere invulling. Voor het ontwerp van dit plein werd een ontwerpwedstrijd uitgeschreven, waarbij rekening werd gehouden, dat het plein klimaatadaptatief ingericht zal worden.

Onderstaande figuur toont de verwachte wateroverlast in de stad Antwerpen voor een terugkeerperiode van 5 jaar bij een hoog klimaatscenario in het jaar 2100. Blauw duidt op wateroverlast, rood is overstromingsvrij. Het plein Zuiderdokken wordt aangeduid door de zwarte rechthoek. Vooral het zuiden van het centrum van Antwerpen is zeer wateroverlastgevoelig. De Zuiderdokken nemen hier een centrale plaats in.

Door de grotere verhardingsgraad in de stad en de beperkte aanwezigheid van groen koelt het ‘s nachts beduidend minder snel af dan op het platteland. Dit is het zogenaamde het hitte eiland effect. Onderstaande figuur toont het gemiddelde temperatuurverschil ‘s nachts tussen stad en platteland. De Zuiderdokken zijn gelegen in de ‘rode zone’, waar dit temperatuurverschil in de zomermaanden gemiddeld 4°C bedraagt en op zeer hete dagen zelfs kan oplopen tot 8 à 9 °C.

Aandacht voor klimaatadaptatie werd dan ook reeds van in begin meegenomen in de projectdefinitie van het ontwerpwedstrijd. Het is dan ook niet te verwonderen dat alle deelnemers aan de wedstrijd een park voorstelden met heel veel aandacht voor groen en blauw. Uiteindelijk werd de wedstrijd gewonnen door Tractebel, ADR Architects,Georges Descombes i.s.m Les Eclairistes Associés & Erik De Waele.

Wat?

Samen met verschillende stakeholders heeft het ontwerpteam het blauw en het groen verder vormgegeven. Voor water resulteerde dit in een reeks van kleine en grote maatregelen die samen een geïntegreerde en ruimtelijk ingepaste oplossing en meerwaarde bieden.

De helft van het plein, vandaag nagenoeg volledig verhard, zal doorlatend of halfdoorlatend worden aangelegd. Er wordt gewerkt met grasvlaktes en dolomietverhardingen waar mogelijk. Water van de paden zal worden gebufferd in regentuinen. Deze elementen hebben in verhouding een klein buffervolume (180 m³ in totaal), maar, aangezien het water hier het eerst zichtbaar zal zijn, spelen ze een belangrijke rol voor het beleefbaar maken van het waterconcept en voor educatie. Ook het spelen met water draagt hiertoe bij. De grote waterhoeveelheden worden echter geborgen bovengronds in twee wadi’s en de verlaagde ligweide en ondergronds in een grote substraatlaag van lavakorrels.  De verlaagde ligweide is de laatste buffer die zal worden aangesproken en komt dus enkel onder water in zeer extreme omstandigheden.

In totaal zal 9000 m³ water kunnen worden gebufferd. Dit is voldoende voor een totale afwaterende oppervlakte van 25 ha tot een terugkeerperiode van 20 jaar voor het hoog klimaatscenario tijdshorizon 2100. De stad heeft hiermee de ambitie erg hoog gelegd in overeenstemming met de zeer strategische ligging van het plein. Hierbij wordt niet alleen water van het plein zelf gebufferd, maar ook van de aangrenzende wijk ‘het Zuid’.

Daarnaast is er ook aandacht voor het hergebruik van water. Het regenwater van de daken rondom het plein zal worden opgevangen in één grote collectieve hemelwaterput van 1500 m³ groot. Dit water zal worden aangeboden aan de veeginstallatie van de stad, voor de irrigatie van bomen in de omgeving van het plein en zal voor een deel worden opgewaardeerd tot drinkwater en aangeboden aan een nieuw gebouw uit de buurt. Op deze manier biedt het park niet alleen een antwoord op de verwachte toename in intense neerslag en hitte, maar ook toenemende droogteperiodes.

De collectieve hemelwaterput zal ook ‘slim’ worden uitgevoerd. Voor waterhergebruik moet deze put immers altijd zo vol mogelijk zijn, voor hemelwaterbuffering zo leeg mogelijk. Om deze op het eerste zicht tegenstrijdige vereisten met elkaar te verzoenen zal de put worden geregeld op basis van neerslagvoorspellingen. Bij verwachte hevige neerslag zal een deel van put worden leeggemaakt, zodat ruimte vrij komt voor buffering. Dit water zal voor een deel naar het minerale plein voor het monument van de Waterpoort worden gevoerd. Water op dit plein duidt dus op neerslag die de komende uren zal vallen.

Het volledige plein zal worden aangelegd in de periode van 2019 tot 2022.

Met wie?

Om tot een geïntegreerde oplossing te komen met een breed draagvlak werd een proces doorlopen waarbij participatie en co-creatie een grote rol hebben gespeeld. De volgende stakeholders hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld.

• AG Vespa, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoedbeheer en  stadsprojecten in Antwerpen
• Rio-link (de beheerder van het lokale rioleringsstelsel )
• water-link (de drinkwaterleverancier van de stad Antwerpen)
• de stad, afdeling openbare ruimte
• de stad, afdeling beheer van de openbare ruimte
• de stad, afdeling sport en spel
• MPA, mobiliteit en parkeren Antwerpen
• QPark: de concessionaris van de ondergrondse parkeerplaats
• Van Laere: aannemer van de ondergrondse parkeeplaats
• de brandweer
• buurtbewoners
• de architecten en ontwerpers van Tractebel en ADR en het studiebureau IMDC
• Triple Living (privé projectontwikkelaar)
• Today for Tomorrow (privé projectontwikkelaar)

Welke strategieën werden doorlopen voor stakeholder engagement en cocreatie?

• groep 1: AG Vespa,Rio-link, de stad, afdeling openbare ruimte, de stad, afdeling beheer van de openbare ruimte, de stad, afdeling sport en spel, de architecten en ontwerpers van Tractebel en ADR en het studiebureau IMDC
  empowering through multistakeholder engagement
• groep 2: buurtbewoners
  consulting through organised events
• groep 3: water-link, de brandweer, de stad, afdeling beheer van de openbare ruimte, de architecten en ontwerpers van Tractebel en ADR en het studiebureau IMDC
  empowering through cost benefit analysis
• groep 4: MPA, QPark, Van Laere, Triple Living, Today for Tomorrow
  collaborating through bilateral meetings

Stand van zaken (update januari 2019)

Het detailontwerp van de bovenaanleg is klaar en een omgevingsvergunning werd ingediend.

De werken aan de ondergrondse parkeerplaats zijn momenteel geschorst, waardoor ook de werken aan het plein zelf vertraging oplopen. De stad heeft echter nog steeds de intentie om in een latere fase de klimaatadaptatiemaatregelen uit te voeren zoals voorzien.